Służba celna jest służbą mundurową podległą Ministrowi Finansów. Jest to swojego rodzaju policja jednak ta, w odróżnieniu od celników, podlega Ministrowi Spraw Wewnętrznych. Zadaniem funkcjonariuszy celnych jest sprawowanie kontroli nad przywozem towarów na polski obszar celny i wywozem towarów z tego obszaru. Poza tym celnicy zajmują się wymiarem i poborem należności celnych i podatkowych w części naliczanej na granicy państwa (VAT, akcyza). Bardzo ważną częścią działalności funkcjonariuszy jest zwalczanie z przemytu i oszustw celnych.
Kim nie jest funkcjonariusz celny?
Często funkcjonariusze celni (celnicy) bywają myleni z innymi służbami i instytucjami, np. strażą graniczną. Ta jednak jest służbą wojskową (Wojska Ochrony Pogranicza) i nie dokonuje odpraw celnych. Niekiedy funkcjonariusze celni w zakresie nazewnictwa bywają myleni z agentami celnymi. Agent jest pośrednikiem pomiędzy Urzędem Celnym a przedsiębiorcą. Reprezentuje on podmioty gospodarcze przed organami celnymi i podatkowymi. Pomaga przy wszelkich formalnościach związanych z obrotem z zagranicą. Agencje celne magazynują towar, zajmują się przeładunkiem, logistyką, spedycją, a na życzenie klienta także międzynarodowym transportem. Widać zatem, że to zupełnie odmienny rodzaj działalności.
Gdzie pracuje celnik?
Celnicy pracują głównie na granicach państwa, lecz ich oddziały bywają też w głębi kraju. Są to np. składy celne, czy wolne obszary celne. Ważną cechą tego zawodu jest gotowość funkcjonariuszy do przeniesienia w inne miejsce pracy. Decyzję w tym zakresie podejmują przełożeni, a celnik nie może się od tej decyzji odwołać.
Zakres działań celnika
Celnik to osoba, która nieustannie się kształci. Znajomość przepisów prawa (nie tylko podatkowego, co już samo w sobie jest absorbującym zadaniem, ale również prawa z zakresu ochrony własności intelektualnej, czy np. Konwencji Waszyngtońskiej traktującej o ochronie ginących gatunków zwierząt) jest koniecznością. A to tylko niektóre obszary wiedzy, którą musi posiąść celnik.
Znajomość regulacji prawnych jest niezbędna do wykonywania zadań nałożonych na służbę celną przez Ustawę o Służbie Celnej z 27 sierpnia 2009r. Zgodnie z art. 2 ust. 1 Ustawy należą do nich m.in:
- kontrola przestrzegania przepisów prawa celnego i przepisów związanych z obrotem towarami z zagranicą,
- nadanie towarom przeznaczenia celnego,
- wymiar i pobór podatku VAT od importu oraz należności celnych i innych opłat związanych z obrotem towarami z zagranicą,
- kontrola i szczególny nadzór podatkowy, wymiar i pobór podatku akcyzowego,
- pobór opłaty paliwowej,
Kolejnym rodzajem działań wynikających ze wspomnianej Ustawy jest kontrola gier i zakładów wzajemnych oraz czynności związane z udzielaniem koncesji oraz zezwoleń, zatwierdzaniem regulaminów i rejestracją urządzeń zgodnie z Ustawą o grach hazardowych.
Ogromnym obszarem działań funkcjonariuszy celnych jest zwalczanie przestępczości związanej z obrotem towarami z zagranicą, a w szczególności rozpoznawanie, zapobieganie i wykrywanie:
- przestępstw skarbowych i wykroczeń skarbowych,
- przestępstw i wykroczeń związanych z przywozem i wywozem towarów,
- przestępstw i wykroczeń związanych z naruszeniem przepisów dotyczących ochrony dóbr kultury oraz ochrony własności intelektualnej,
- przestępstw i wykroczeń związanych z wprowadzaniem na polski obszar celny oraz wyprowadzaniem z polskiego obszaru celnego towarów objętych ograniczeniami lub zakazami, w szczególności takich jak: odpady szkodliwe, substancje chemiczne, materiały jądrowe i promieniotwórcze, środki odurzające i substancje psychotropowe oraz broń, amunicja, materiały wybuchowe i technologie objęte kontrolą międzynarodową.
W wypadku wykrycia tego rodzaju działań przestępczych służby celne mają obowiązek ścigać ich sprawców.
Funkcjonariusze celni dokonują też kontroli ruchu drogowego oraz transportu drogowego.
W ramach wykonywania swoich działań polskie służby celne współpracują z Szefem Krajowego Centrum Informacji Kryminalnych, a na arenie międzynarodowej – z organami celnymi innych państw oraz organizacjami międzynarodowymi.
Co może celnik?
Oprócz bardzo długiego katalogu zadań kontrolnych do wykonania, celnikom nadano specjalne narzędzia, aby mogli swoje obowiązki wykonywać efektywnie i z zachowaniem własnego bezpieczeństwa. W trakcie kontroli funkcjonariusz celny ma prawo m.in:
- żądania udostępniania akt, ksiąg i wszelkiego rodzaju ewidencji i dokumentów związanych z przedmiotem kontroli,
- legitymowania lub ustalania w inny sposób tożsamości osób,
- przeszukiwania osób i pomieszczeń, w tym z użyciem urządzeń technicznych i psów służbowych,
- przesłuchiwania świadków,
- dokonywania oględzin,
- przeprowadzania rewizji towarów, wyrobów i środków transportu, w tym z użyciem urządzeń technicznych i psów służbowych,
- zabezpieczania zebranych dowodów,
- sporządzania szkiców, filmowania i fotografowania oraz dokonywania nagrań dźwiękowych,
- zatrzymywania i kontrolowania środków transportu oraz statków,
- zbierania niezbędnych materiałów w zakresie kontroli.
Funkcjonariusze celni mają prawo zatrzymania i przeszukiwania osób, zatrzymywania rzeczy oraz przeszukiwania pomieszczeń, bagażu, ładunku, środków transportu i statków. Mogą też nakładać grzywny za wykroczenia, w tym skarbowe.
Celnik – zawód niebezpieczny
Celnicy w określonych sytuacjach są upoważnieni do użycia broni palnej lub innych środków przymusu bezpośredniego. Trzeba pamiętać, że są oni narażeni na stały kontakt ze zorganizowanym światem przestępczym. Przemyt narkotyków, dzieł sztuki, towarów obłożonych w Polsce akcyzą (alkohol i papierosy) rządzi się swoimi prawami. Przestępcy posługują się różnymi metodami, by wpłynąć na działania lub ich zaniechanie funkcjonariuszy celnych. Zdarza się, że są oni kuszeni znacznymi korzyściami majątkowymi, ale bywa i tak, że grozi im się podpaleniem domu, czy pobiciem.
Celnicy wykonują pracę bardzo odpowiedzialną, trudną i niebezpieczną. Organy nadzorujące pracę tych służb kładą nacisk, by działania były przeprowadzane szybko i sprawnie. Dodatkowe wymogi w tym zakresie precyzują dyrektywy unijne, a także same podmioty gospodarcze działające na rynkach międzynarodowych. Efektem warunków panujących w gospodarce jest m.in. wprowadzenie w ostatnim czasie „pakietu portowego”, który ogranicza czas odprawy statków do 24h.
Pomimo, że praca celnika jest niezwykle odpowiedzialna i ciężka, to służby celne nie są szczególnie doceniane przez społeczeństwo. Prawdopodobnie tak, jak ma to miejsce w przypadku Policji, ludzie czują niechęć do służb, które są uprawnione do ich kontroli, mogą wywierać na nich nacisk i karać.
Jest to opinia nie do końca słuszna, wszak oprócz utrudnień, które są związane z kontrolą celną jest też wiele korzyści płynących z pracy celników. Pamiętajmy, że to oni chronią nasz kraj np. przed wwozem substancji niebezpiecznych, padłych zwierząt, narkotyków, które stają się plagą dzisiejszych czasów. Stoją też na straży, gdy gangi przestępcze usiłują wywieźć z kraju cenne dzieła sztuki, czy inne dobra narodowe.
