Umowa o pracę jest najbardziej docenianą formą zatrudnienia. Przez wielu pracowników uważana jest za korzyść, płynącą z pracy w tej konkretnej firmie, w porównaniu do podobnej oferty zatrudnienia w innym przedsiębiorstwie, oferującym wyłącznie umowy zlecenie lub umowy o dzieło. Co tak korzystnego jest w umowie o pracę, że każdy pracownik chce ją podpisać?
Umowa o pracę to stosunek pracy, który gwarantuje pracownikowi pełnię przywilejów pracowniczych, ochronę oraz możliwość wystąpienia przed sądem z powództwem w razie niejasności, co wiąże się z większą szansą na wygraną, niż w przypadku innych typów umów. Umowy o pracę mają określone ramy, zasady i prawa, których nie można złamać lub zmienić ich zapis w dokumencie tak, by był on niekorzystny dla osoby zatrudnionej. W zasadzie umowa o pracę bardziej chroni pracownika, ale czy tylko jego?
Czym jest umowa o pracę?
Umowa o pracę to dokument zobowiązujący obydwie strony do realizacji względem siebie pewnych obowiązków. Podpisując ten typ umowy, obydwie strony mogą również liczyć na określone przywileje. Ustawodawca nie pozostawił stronom pełnej swobody w ustalaniu zapisów umowy. Wymagane elementy umowy są wskazane w art. 29 §1 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (tekst jednolity: Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94, dalej „kodeks pracy”). Jeżeli nie znajdziesz ich w dokumencie, który podpisałeś, to warto wiedzieć, że i tak są obowiązujące. Niestety, często takie niedociągnięcia w zapisie umowy prowadzą do postępowania sądowego. W związku z tym warto dopilnować, by każdy wymagany zapis znalazła się w twoim dokumencie. Poniżej przedstawiamy klarowne zestawienie, czego należy szukać w umowie, którą dostałeś do podpisania.
Co powinna zawierać umowa o pracę?
- Określenie stron umowy
- Dokładne dane pracodawcy i pracownika
- Rodzaj umowy (umowa o pracę na czas określony, nieokreślony, na zastępstwo itp.)
- Wskazanie rodzaju pracy (tu należy sprawdzić zgodność zapisów ze wcześniejszymi ustaleniami)
- Data zawarcia umowy
- Termin rozpoczęcia pracy
- Wysokość wynagrodzenia i poszczególne składki wynagrodzenia
- Wymiar czasu pracy (podanie wysokości etatu, informacji o pracy zmianowej lub konkretnych godzin pracy)
- Miejsce świadczenia pracy
- Dodatkowe postanowienia
Należy pamiętać, że w 2015 roku minimalne wynagrodzenie z tytułu umowy o pracę wynosi 1750 złotych brutto, przy pełnym wymiarze czasu pracy. Jeżeli w umowie nie określono terminu rozpoczęcia świadczenia pracy, to przyjmuje się, że trwa on od daty popisania umowy.
Analizując powyższe wiadomości, możesz stwierdzić, że nie wszystkie istotne dane są tam podane. Musisz wiedzieć, że w terminie do 7 dni od daty podpisania umowy, pracodawca określi inne, znaczące kwestie. Jest to ilość godzin pracy w ciągu dnia, częstość otrzymywania pensji (nie rzadziej niż raz w miesiącu), ilość przysługującego urlopu, termin nabycia praw do urlopu, obowiązujący okres wypowiedzenia. Te informacje mogą być od razu zawarte w umowie o pracę, ale równie dobrze możesz je otrzymać do 7 dni.
Kiedy mówimy o umowie o pracę?
Jeżeli zastanawiasz się, czy praca na danym stanowisku wymaga podpisania umowy o pracę, to wystarczy, że sprawdzisz, czy zostały spełnione poniższe warunki, a poznasz odpowiedź. Umowa o pracę dotyczy wykonywania określonej pracy w miejscu i czasie wskazanym przez pracodawcę, pod jego nadzorem, za wynagrodzeniem. Praca jest wykonywana osobiście, jest powtarzalna, a pracodawca jest obciążony ryzykiem prowadzonej działalności i zatrudniania osób. Jeżeli tak wygląda twoja praca, to powinieneś dostać taką właśnie umowę.
Rodzaje umów o pracę
Zgodnie z kodeksem pracy możemy podpisać jedną z kilku rodzajów umów o pracę. Poniżej znajdziesz najważniejsze informacje o każdej z nich.
– Umowa na okres próbny
Jej celem jest sprawdzenie kwalifikacji pracownika w praktyce. Dla wykonującego pracę jest o tyle korzystna, że dzięki niej można zapoznać się z zasadami i warunkami panującymi w danym przedsiębiorstwie. Jej maksymalna długość to 3 miesiące.
– Umowa na czas określony
Ta umowa określa długość świadczenia pracy. Obowiązuje w niej 2 tygodniowy okres wypowiedzenia, jeżeli została zawarta na dłużej niż 6 miesięcy. Można ją podpisać z jednym pracownikiem maksymalnie dwa razy, jedną po drugiej.
– Umowa na czas nieokreślony
Jest najbardziej pożądaną przez pracowników formą umowy o pracę. Zapewnia największą ochronę przed zwolnieniem. Może być wypowiedziana tylko z ważnych przyczyn (np. nienależyte wykonywanie obowiązków). Posiadanie jej daje też wiele innych korzyści. To przede wszystkim poczucie spokoju o stabilność zatrudnienia oraz możliwość ubiegania się np. o kredyt hipoteczny z większą szansą powodzenia niż w przypadku umów cywilnoprawnych.
– Umowa na czas wykonywania określonej pracy
To umowa terminowa, która rozwiązuje się automatycznie w dniu ukończenia określonego zadania. Najczęściej stosuje się ją wtedy, gdy nie można przewidzieć, jak długo będzie trwało wykonanie danej pracy.
– Umowa na zastępstwo
Umowa o pracę w zastępstwie za danego pracownika. Można ją rozwiązać z 3 dniowym okresem wypowiedzenia. Zazwyczaj rozwiązuje się automatycznie w dniu powrotu do pracy głównego pracownika.
Co warto wiedzieć na początku nowej pracy?
Podpisując umowę o pracę, musisz dostać egzemplarz umowy. Dodatkowo pracodawca wyśle cię na badania lekarskie, które wykonujesz w ramach godzin pracy. Koszt ich wykonania pokrywa pracodawca. Następnie weźmiesz udział w szkoleniu przygotowującym do pracy oraz we wstępnym przeszkoleniu pracownika z zasad BHP. Takie szkolenie zawsze odbywa się w godzinach pracy, a jego koszt pokrywa pracodawca. Szkolenie BHP będzie ponawiane wraz z upływem lat zatrudnienia u jednego pracodawcy. W dzisiejszych czasach, aby uniknąć zastoju w wykonywaniu obowiązków, takie kolejne szkolenia przeprowadza się przez internet, a sam egzamin zdaje się w godzinach pracy.
Ważna informacja!
Jeżeli byłeś zarejestrowany w Urzędzie Pracy, to po otrzymaniu nowej pracy masz obowiązek powiadomić urząd o zaistniałym fakcie w terminie do 7 dni. Inaczej będziesz podlegał karze grzywny od 500 do nawet 5000 złotych.
Warto pamiętać, że pracodawca ma prawo popisać tylko 2 umowy na czas określony (jedna po drugiej), a kolejna musi być podpisana już na czas nieokreślony. Wymogi te nie dotyczą umowy na okres próbny, na zastępstwo oraz umowy na czas wykonywania określonej pracy lub umowy na czas określony pracowników tymczasowych. Dwie umowy na czas określony muszą być popisywane jedna po drugiej (z odstępem maksymalnie 30 dni), aby zaistniała konieczność podpisania kolejnej umowy już na czas nieokreślony. Jeżeli przepracowałeś u danego pracodawcy 3 miesiące na umowie na czas określony, potem 6 miesięcy znowu na czas określony, następnie się zwolniłeś i po np. 2 latach chcesz znowu pracować w tej samej firmie, to pracodawca nie ma obowiązku przyznawania od razu umowy na czas nieokreślony, ponieważ przerwa pomiędzy umowami jest dłuższa niż miesiąc. Warto pamiętać, ze częstą praktyką jest popisywanie najpierw umowy na okres próbny, potem dwóch na czas określony, a następnie umowy o pracę na czas nieokreślony.
Każdemu pracownikowi zatrudnionemu na umowę o pracę należy się urlop wypoczynkowy płatny. Jego długość zależy od konkretnych czynników. Jeżeli Twój staż pracy u wszystkich pracodawców jest krótszy niż 10 lat, to przysługuje ci 20 dni urlopu w każdym roku. Jeżeli dłuższy, to 26 dni. W długość stażu pracy wlicza się okres nauki. Wygląda to następująco:
- Szkoła zawodowa – 3 lata
- Szkoła średnia – 5 lat
- Szkoła zawodową dla absolwentów zasadniczych szkół zawodowych – 5 lat
- Średnia szkoła ogólnokształcąca – 4 lata
- Szkoła policealna – 6 lat
- Szkoła wyższa – 8 lat
Pracując na umowę o pracę, masz prawo do otrzymywania wynagrodzenia przynajmniej raz w miesiącu, które musi być najpóźniej wypłacane do 10 dnia każdego miesiąca. Konkretny termin realizacji wypłaty jest stały i z góry ustalony podczas podpisywania umowy. Na wniosek pracownika, pracodawca musi udostępnić dokumenty wyliczenia wysokości wynagrodzenia. Warto pamiętać, że wynagrodzenie minimalne jest ustalane co roku w drodze rozporządzenia ministra pracy i polityki społecznej.
Zasady wyznaczania czasu pracy są również odgórnie ustalone. Pracodawca musi ich przestrzegać. Dotyczą one kwestii dobowych, tygodniowych oraz rocznych limitów godzin nadliczbowych i tzw. nieprzerwanego odpoczynku. Czas pracy nie powinien przekraczać 8 godzin na dobę i 40 godzin w rozliczeniu tygodniowym (przyjmuje się za tydzień pracy 5 dni, w przypadku okresu rozliczeniowego nieprzekraczającego 4 miesięcy). Nadgodziny w skali roku nie mogą przekraczać 150. Pracownik ma prawo do codziennego nieprzerwanego odpoczynku w wymiarze 11 godzin. W skali tygodnia należy zachować nieprzerwany odpoczynek w wysokości 35 godzin. Po zmianie nocnej przysługuje dobowy nieprzerwany odpoczynek w wymiarze 16 godzin.
Treść umowy można zmienić na drodze porozumienia stron lub wypowiedzenia zmieniającego. Pierwszy przypadek może wyjść z inicjatywy obydwu stron, a drugi tylko ze strony pracodawcy. W przypadku porozumienia stron, podpisuje się aneks do umowy zawierający uzgodnione przez pracodawcę i pracownika zmiany warunków oraz termin, od którego będą wchodzić w życie. Drugi przypadek to pisemna informacja o zmianie warunków płacy lub pracy, którą wydaje pracodawca. Pracownik w tej sytuacji ma prawo nie zgodzić się z nowymi zasadami, wtedy umowa rozwiąże się z upływem okresu wypowiedzenia.
Zwolnienie pracownika powinno się odbywać zgodnie z okresem wypowiedzenia. Dla umowy na okres próbny, dotyczącej zatrudnienia na czas nieprzekraczający 2 tygodni, są to 3 dni wypowiedzenia. Gdy umowa jest dłuższa niż 2 tygodnie, to wypowiedzenie wynosi tydzień, a dłuższa niż 3 miesiące, to okres wypowiedzenia sięga aż 2 tygodni. W przypadku umowy na czas określony zawartej na więcej niż 6 miesięcy, okres wypowiedzenia wynosi 2 tygodnie. Umowa zawarta na zastępstwo obliguje pracodawcę do zachowania 3 dni wypowiedzenia. Zatrudnienie w oparciu o umowę o pracę na czas określony to odpowiednio: 2 tygodnie wypowiedzenia w przypadku pracy krótszej niż 6 miesięcy, miesiąc w przypadku dłuższej niż pół roku, 3 miesiące, gdy pracownik pracuje dłużej niż 3 lata.
- Pracownik przebywa na urlopie wypoczynkowym
- Pracownik przebywa na urlopie bezpłatny
- W trakcie pierwszych 182 dni zwolnienia lekarskiego
- W czasie usprawiedliwionej nieobecności
- W takcie urlopu wychowawczego
- W trakcie ciąży z wyjątkiem kobiet zatrudnionych na okres próbny nieprzekraczający 1 miesiąca
Wielu pracodawców łamie prawo, zatrudniając pracowników na próbę. Nie podpisują wtedy umowy i często nie wypłacają wynagrodzenia. W takiej sytuacji każdy pracownik ma prawo zgłosić to do Inspektoratu Pracy. Poniżej przedstawiamy wypowiedź Danuty Rutkowskiej, rzecznika Państwowej Inspekcji Pracy.
„Zdarzają się pracodawcy, którzy chcą zatrudnić „na próbę”, na dzień, dwa, kilka, tydzień, itp. To ewidentne wykroczenie przeciwko prawom pracownika. Pracodawca, który nie potwierdza na piśmie zawartej z pracownikiem umowy o pracę, ani też nie wypłaca wynagrodzenia za pracę, podlega karze grzywny od 1 tys. do 30 tys. zł. Prawo pracy nie dopuszcza możliwości nieodpłatnego zatrudniania „na próbę”. Inspekcja pracy gwarantuje anonimowość wszystkim, którzy zgłoszą skargę na pracodawcę. W celu sprawdzenia kwalifikacji pracownika pracodawca może zawrzeć umowę o pracę na okres próbny, maksymalnie na 3 miesiące. Za każdą pracę, nawet jeśli pracownik przystąpił do jej wykonywania na podstawie ustnej umowy, jeszcze przed jej podpisaniem, przysługuje wynagrodzenie.”
Pamiętaj, że nie na wszystkie pytania pracodawcy musisz odpowiadać. Dotyczy to zarówno momentu rozmowy kwalifikacyjnej, jak i późniejszej pracy. Pracodawca może, a nawet powinien zapytać cię o twoje imię i nazwisko, miejsce aktualnego zamieszkania, wykształcenie, datę urodzenia, przebieg dotychczasowego zatrudnienia. Nie masz obowiązku podawania prywatnego numeru telefonu, ani przynoszenia własnego zdjęcia. Nie musisz mówić o swoich poglądach politycznych, wyznaniu religijnym itd.
Zatrudniając pracowników na umowę o pracę, musisz zgłosić spółkę do ZUS’u jako płatnika składek w terminie do 7 dni od zatrudnienia pierwszej osoby. Dodatkowo do twoich obowiązków należy stworzenie umowy o pracę, wysłanie pracownika na badania lekarskie, zorganizowanie szkolenia BHP i instruktażu stanowiskowego. Należy przechowywać dokumentację każdego pracownika i zgłosić każdego nowozatrudnionego do ZUS w terminie do 7 dni. Jeżeli zatrudniasz powyżej 20 pracowników na umowę o pracę, to musisz przygotować regulamin pracy i regulamin wynagrodzenia oraz dopilnować, by pracownicy się z nim zapoznali. Pamiętaj również o tym, by całą zebraną dokumentację pracowniczą przechowywać w terminie od 5 do 50 lat. Konkretny wymagany czas przechowywania dokumentów jest w głównej mierze zależny od informacji, które są w nich zawarte.
